Та утсаараа зураг дарж, шууд хуваалцлаа гэж бодъё хэн нэгэн таны зураг дах байршил, төхөөрөмжийн мэдээлэл, бүр яг хэзээ дарсныг нь ч мэдэж чаддаг гэвэл…? Энгийн мэт санагдах энэ үйлдэл таны тухай маш олон мэдээллийг үлдээнэ. Бид өдөр тутмын амьдралдаа интернэтэд холбогдсон төхөөрөмжүүдийг ашиглах бүртээ “дижитал мөр” гэж нэрлэгдэх нэгэн ул мөрийг үлдээдэг. Энэ бол зөвхөн таны IP хаяг биш — та хэн, хаана, юу хийж байсан талаарх илүү нарийн мэдээллийн сэжүүр юм.
Дижитал мөр (Digital footprint) гэдэг нь интернэт хэрэглэгчийн үлдээсэн цахим ул мөр юм. Энэ нь хоёр төрөлтэй:
Идэвхтэй мөр: Хэрэглэгчийн өөрийн оруулсан мэдээлэл — пост, зураг, сэтгэгдэл, лайк, бүр Google дээр хийсэн хайлт ч үүнд орно.
Идэвхгүй мөр: Хэрэглэгчийн мэдэлгүйгээр цуглардаг мэдээлэл — cookies, IP хаяг, төхөөрөмжийн төрөл, байршлын мэдээлэл гэх мэт.
Та өдөр бүр Facebook орно, YouTube үзнэ, Instagram-д зураг нийтэлнэ, дуртай нийтлэлээ share хийнэ. Энэ бүхэн бүгд дижитал мөр юм.
Интернэт хэрэглээний ард үлддэг мэдээлэл гэж юу вэ?
Та веб хуудас руу орлоо гэж бодъё. Таны төхөөрөмж тухайн сайттай холбогдох үед дараах мэдээлэл үлддэг:
IP хаяг – Таны сүлжээний байршлыг тодорхойлно
Cookies – Хэрэглэгчийн тухай мэдээлэл хадгалах жижиг файл.
Device metadata – Та ямар утас/компьютер, ямар үйлдлийн систем ашиглаж байна гэдгийг илтгэнэ
GPS/location data – Хэрвээ зөвшөөрөл өгсөн бол таны яг одоогийн байршлыг харуулна
Хамгийн энгийн жишээ нь Facebook дээр зураг нийтлэх үед тухайн зурагт байршлын координат, зураг дарсан цаг гэх мэт metadata автоматаар дагалддаг.
Зураг дарна гэдэг зүгээр л нэг click биш
Хэрвээ та зураг дарж, шууд интернэтэд байршуулж байгаа бол таны зураг дээр:
Зургийн байршил (GPS координат)
Төхөөрөмжийн нэр (iPhone 14, Samsung S22 гэх мэт)
Камерын тохиргоо (зураг авсан горим, ISO, F/stop, шүүрэлтийн хурд)
Огноо, цаг
гэх мэт мэдээлэл metadata хэлбэрээр хадгалагдсан байдаг. Энэ мэдээллийг устгаагүй тохиолдолд, хэн нэгэн зургаас таны амьдралын маш нарийн мэдээллийг олж чадна.
Social engineering гэдэг нь хүмүүсийн итгэлийг ашиглан мэдээлэл авах аргыг хэлдэг. Жишээлбэл:
“Таны дансанд асуудал гарсан. Доорх холбоосоор орж мэдээллээ баталгаажуулна уу” гэсэн хуурамч мэйл
“Сайн байна уу. Танай IT хэлтсээс холбогдож байна…” гэх мэт хуурамч дуудлага
Энэ нь техник бус — харин сэтгэлзүйн мэх юм. Хохирогч өөрөө нууц үгээ өгдөг, холбоос дээр дардаг. Энэ нь дижитал мөрийг ашиглаж хийдэг халдлагын хэлбэр.
Өөрийгөө хэрхэн хамгаалах вэ?
Нууц үг биш — хүчтэй нууц үг
Том жижиг үсэг, тоо, тэмдэгт хослуул
Давтагддаггүй, платформ бүрд өөр байх ёстой
2FA (Two-factor authentication) идэвхжүүлэх
Зөвхөн нууц үг биш, утас/мэйл код шаарддаг давхар хамгаалалт
Cookies болон байршлын зөвшөөрөл шалгах
Бүх сайтад “Allow all” гэж битгий зөвшөөр. Хамгийн бага мэдээлэл өгөх
Метадата устгах
Зураг хуваалцахаасаа өмнө Exif (metadata) мэдээллийг цэвэрлэх
(iPhone/Android-д зориулсан app-ууд байдгаас гадна Telegram автоматаар устгадаг)
Бид өдөр бүр цахим ертөнцөөр “алхаж” байна. Хаана алхаж байгаагаа ч анзааралгүй. Гэтэл таны алхам бүр тэмдэглэгдэж, хэн нэгний мэдэлд очиж байдаг. Интернэт бидэнд гайхамшигт боломжуудыг олгодог. Гэхдээ бид үүнийг ашиглах бүртээ нэг зүйлийг ойлгох ёстой — интернэт мартаж чаддаггүй. Та нэгэнт оруулсан мэдээлэл хэзээ нэгэн цагт хэн нэгний нүдэнд өртөх боломжтой.
Тиймээс интернэт дэх амьдралдаа анхааралтай хандаж, өөрийн дижитал мөрөө хянаж сурах нь шинэ эринд өөрийгөө хамгаалах хамгийн чухал чадвар юм. Технологи хөгжихийн хэрээр таны үлдээх ул мөр улам тод харагдах тул түүнийгээ хэрхэн бүдгэрүүлж, хяналттай байлгах вэ гэдэг таны гарт байна.
Шинэ бичвэрүүд
DFS vs BFS: Гүн чухал уу? Өр 2025-06-18
Компьютерийн хамгийн 2025-06-16
